⚡️امور حسبیه و حکومت فقها!⚡️
🔻به مناسبت ارتحال بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره)
◀️ مساله ی ولایت "مطلقه" فقیه از دیر باز مورد بحث و نقد و بررسی فقها بوده است. عده ای مثل مرحوم نراقی و امام خمینی جزو موافقین ولایت مطلقه فقیه بوده اند و عده ای دیگر نیز مثل مرحوم آیت الله العظمی خویی و نوع شاگردانشان ولایت "مطلقه" را قبول ندارند.
اما هر دو گروه حاکمیت سیاسی فقیه را پذیرفته اند و حکومت را حق فقیه جامع الشرائط می دانند.
آن چه که هست نحوه رسیدن به "حکومت فقیه" متفاوت است. بعضی از طریق ولایت مطلقه فقیه و عده ی دیگر از طریق مساله "امور حسبیه"، به حاکمیت سیاسی فقیه می رسند.
امور حسبى عبارت است از آنچه که در دو بعد دنیوى و اخروى به مصالح عمومى ارتباط دارد و شارع مقدّس، به اهمال آن راضى نیست و برپایى آن را ضرورى مىداند.
حال این مصالح عمومی گاهی در عناوین خاصی مثل مانند سرپرستى افراد صغیر و دیوانۀ بدون سرپرست، اموال فرد مفقود الاثر، موقوفات بدون متولّى، وصایاى بدون وصىّ .... هست.
گاه نیز در مفهومى کلّى به کار رفته و از آن، همۀ امورى اراده شده که شارع راضى به اهمال آن نیست و اقامۀ آن را ضرورى مىبیند.
متصدی در امور حسبیه نیز متعینا فقیه واجد شرایط است و بر این مطلب ادّعاى اتّفاق و اجماع شده است. بنابراین، با وجود فقیه، غیر فقیه بدون کسب اجازه از وى نمىتواند امور یاد شده را تصدّى کند.
"حکومت از مهم ترین مصادیق امور حسبیه"
یکی از امور حسبیه که شارع مقدس به اهمال آن راضی نیست ، تشکیل حکومت است که از جمله مصالح عمومی است. و لذا شارع مقدس برپایی حکومت را لازم شمرده است.
🔸 مرحوم آیت الله العظمی تبریزی در کتاب صراط النجاه حکومت را از مهم ترین مصادیق امور حسبه می داند. ایشان در کتاب صراط النجاه گوید :
«أن الولایة على الأمور الحسبیّة بنطاقها الواسع، و هی کل ما علم أن الشارع یطلبه و لم یعین له مکلفا خاصا، و منها بل أهمها إدارة نظام البلاد و تهیئة المعدات و الاستعدادات للدفاع عنها، فإنها ثابتة للفقیه الجامع للشرائط» (صراط النجاة ج1 ص 10)
در جواب استفتاء دیگر، فتوای استاد آیت الله العظمی خویی را نیز همین می دانند و می نویسند:
سوال :
رأیکم- دام ظلّکم- أن ولایة الفقیه انّما هی على الأمور الحسبیّة بنطاقها الواسع، و هی کل ما علم أن الشارع یطلبه، و لم یعیّن له مکلّفا خاصا، و منها بل أهمّها ادارة نظام البلاد، و تهیئة المعدّات و الاستعدادات للدفاع عنها ؛ و السؤال: ما هو الفرق اذن بین مختارکم و مختار السیّد الخوئی قدّس سرّه ما دام المناط هو علمنا بأن الشارع یطلبه؟
جواب :
لا فرق، و لکن السید قدّس سرّه لم یصرّح بأن نطاقها الواسع من الأمور الحسبیّة، و اللّه العالم. (صراط النجاة ج3 ص 358)
🔹 آیت الله العظمی وحید خراسانی نیز اخیرا در درس خارج فقه خود به همین مساله اشاره کرده اند و حکومت اسلامی را در زمان غیبت از باب امور حسبه حق فقیه دانسته اند.
🔸 آیت الله حاج شیخ نصر الله شاه آبادی در رابطه با نظر استاد خود مرحوم آیت الله العظمی خویی می فرمایند:
مرحوم آخوند در کتاب حاشیه مکاسب نیز مشروعیت تصرف را _از باب قدر متیقن _ منحصر به فقیه میدانند. همانگونه که رای استاد معظم آیت الله العظمی خویی رضوان الله تعالی علیه نیز همین بوده است و حکومت و اداره بلاد را از اظهر مصادیق امور حسبیه میدانستند. (جوابیه به نوشته اکبر ثبوت)
◼️ در رابطه با نظر مرحوم آیت الله العظمی خویی غیر از نقل قول هایی که از شاگردان ایشان نقل شد، شواهدی نیز در مکتوبات ایشان بر این ادعا دیده می شود.
معظم در کتاب جهاد از کتاب منهاج الصالحین، جهاد ابتدائی را در عصر غیبت مشروع دانسته اند. و رهبری و هدایت جهاد را نیز از وظائف فقیه می دانند:
"و بما أنّ عملیة هذا الأمر المهم فی الخارج بحاجة إلى قائد و آمر یرى المسلمین نفوذ أمره علیهم، فلا محالة یتعیّن ذلک فی الفقیه الجامع للشرائط، فإنّه یتصدّى لتنفیذ هذا الأمر المهم من باب الحسبة على أساس أنّ تصدّى غیره لذلک یوجب الهرج و المرج و یؤدّی إلى عدم تنفیذه بشکل مطلوب و کامل" . (منهاج الصالحین (للخوئی)؛ ج1، ص: 366)
📌 خلاصه استدلال:
صغری : حکومت و اداره بلاد یکی از مصادیق امور حسبیه است. (کما هو واضح، با توجه به تعریف امور حسبیه)
کبری: متصدی در امور حسبیه "فقیه جامع الشرائط" است. (بالاجماع و از باب قدر متیقن)
نتیجه: متصدی حکومت و اداره بلاد، فقیه جامع الشرائط است.